Van idee tot IE: een praktische gids voor start-ups

Een start-up oprichten is het omzetten van inzichten in waarde. En die waarde beschermen? Dat is precies waar intellectuele eigendom (IE) om draait.

Maar terwijl de meeste oprichters zich richten op product-market fit, klantacquisitie of financieringsrondes, wordt één cruciaal element vaak over het hoofd gezien: intellectuele eigendom (IE). In het beste geval voelt IE als een administratieve bijzaak. In het slechtste geval als iets waar alleen grote bedrijven zich mee bezighouden. En dat is een vergissing. Voor start-ups kan een doordachte IE-strategie het verschil maken tussen doorbreken of kansen mislopen.

In dit artikel nemen we je stap voor stap mee langs alle belangrijke vormen van IE die relevant zijn voor jonge ondernemingen — van octrooien en merken tot modellen en handelsgeheimen.

Zie het als een veldgids voor oprichters, praktisch van opzet, en vrij van onnodig juridisch jargon.

Waarom een slimme IE-strategie belangrijker is dan je denkt

Oprichters denken vaak dat intellectuele eigendom puur draait om juridische bescherming. Maar voor investeerders, klanten en zelfs potentiële overnemers is IE ook een signaal van geloofwaardigheid. Een ingediende octrooiaanvraag of geregistreerd merk toont aan dat je vooruitdenkt, dat je je concurrentievoordeel beschermt, en dat je klaar bent voor kritische vragen. Vooral in seed- en Series A-rondes stelt aanwezige IE investeerders gerust: het bevestigt dat jullie team gestructureerd werkt — en dat ze niet plots geconfronteerd zullen worden met een concurrent die je technologie kopieert of een merkconflict dat tot een dure rebranding dwingt.

Maar IE is méér dan een vinkje op de due diligence-lijst. Het geeft je ook echte onderhandelingskracht. Als je technologie of merknaam juridisch beschermd is, wordt het aanzienlijk moeilijker voor anderen om je zomaar te kopiëren. Dat is cruciaal bij marktuitbreiding, het afsluiten van samenwerkingen of de verkoop van je onderneming. Ook op commercieel vlak, zeker in B2B-omgevingen, willen inkoopafdelingen vaak garanties: dat jouw aanbod legaal is, geen inbreuk maakt en op zijn beurt beschermd is.

De essentie? IE draait niet alleen om juridische details — het is een strategisch bedrijfsinstrument. Goed aangepakt, verhoogt het je waardering, versnelt het je groei en vermindert het je risico.

Octrooien: je technische voorsprong beschermen

Als je start-up werkt aan een technische oplossing — of het nu gaat om software, hardware of een procesinnovatie — dan is het belangrijk om octrooien in overweging te nemen. Om in aanmerking te komen voor octrooibescherming moet een uitvinding nieuw zijn (niet openbaar bekend), inventief zijn (niet voor de hand liggend) en industrieel toepasbaar (in de praktijk werkbaar). Veel oprichters denken dat octrooien niet gelden voor software, maar dat klopt slechts deels. Als jouw software een technisch probleem op een technische manier oplost — bijvoorbeeld door de databaseprestaties te verbeteren of de serverbelasting te verminderen — dan kan het zeker octrooieerbaar zijn.

Timing is cruciaal. Zodra je de uitvinding duidelijk kunt beschrijven in tekst en tekeningen, kun je overwegen een zogeheten “prioriteitsaanvraag” in te dienen. Zo’n relatief betaalbare aanvraag legt je indieningsdatum vast en geeft je een exclusieve termijn van 12 maanden waarin je de uitvinding verder kunt verfijnen, financiering kunt aantrekken of de markt kunt testen. Binnen die periode kun je beslissen of je bescherming wil aanvragen in andere landen — doorgaans internationaal via het Patent Cooperation Treaty (PCT), of rechtstreeks bij regionale bureaus zoals het Europees Octrooibureau of het Amerikaanse USPTO.

Het budget voor octrooien plan je best in lijn met je financieringsrondes. Reken op ongeveer € 6.000 tot € 12.000 per land over de volledige looptijd van een octrooi. Veel oprichters gebruiken hun pre-seed om een voorlopige of prioriteitsaanvraag te financieren, en reserveren vervolgens een deel van hun seed- of Series A-ronde voor internationale fases. Een belangrijk aandachtspunt: maak je uitvinding niet openbaar vóór je een aanvraag indient. In veel rechtsgebieden, waaronder de EU, vernietigt een openbare bekendmaking vóór indiening je octrooibaarheid. Denk aan demo’s, pitch decks of zelfs YouTube-video’s. Leg ook goed vast wie aan de uitvinding heeft bijgedragen — vooral bij co-founders of technische medewerkers — om discussies over eigendom later te vermijden. En als je product zich verder ontwikkelt, overweeg dan vervolgstrategieën waarmee je je bescherming kunt uitbreiden zonder je oorspronkelijke prioriteitsdatum te verliezen.

Merken: eigendom van je naam en reputatie

Een sterk merk is een van de meest duurzame activa die een bedrijf kan opbouwen. Maar je naam, logo of slogan heeft pas juridische kracht als die officieel geregistreerd is. Merken beschermen de herkenningstekens van je merk — wat klanten herkennen en vertrouwen. Voordat je verliefd wordt op een naam, is het verstandig eerst een beschikbaarheidsanalyse te doen. Dat betekent zoeken in officiële merkenregisters (zoals EUIPO of USPTO), én nagaan of de naam al informeel gebruikt wordt via internetzoekopdrachten. Dit overslaan kan leiden tot sommatiebrieven, afgeketste financieringsrondes of de noodzaak tot een complete rebranding.

In de meeste rechtsgebieden geldt een “first-to-file”-systeem. Dat betekent dat niet degene die het merk het eerst gebruikt, maar degene die het eerst registreert, de rechten krijgt. In snel bewegende markten zoals China of de EU kan dit grote gevolgen hebben. Opportunisten of kwaadwillenden kunnen je naam vóór jou registreren — en het terugvorderen kan dan duur en tijdrovend zijn.

Merken worden geregistreerd in klassen volgens het zogeheten Nice-classificatiesysteem. Je kiest best de klassen die je huidige aanbod het best omschrijven, maar je houdt ook rekening met waar je productlijn naartoe kan groeien. De kostprijs voor een EU-merk begint rond € 850 voor één klasse, met relatief lage toeslagen voor bijkomende klassen. Eenmaal geregistreerd, is het belangrijk je merk actief te monitoren. Veel advocaten bieden geautomatiseerde bewakingsdiensten aan die je waarschuwen bij gelijkaardige merkaanvragen. Hoe sneller je reageert, hoe eenvoudiger — en goedkoper — het is om bezwaar in te dienen.

Auteursrecht: de onzichtbare IE die je al bezit

In tegenstelling tot octrooien of merken ontstaat auteursrecht automatisch. Zodra je broncode, websiteteksten of marketingmateriaal wordt gecreëerd en vastgelegd in een tastbare vorm, is het beschermd. Je hoeft dus niets te registreren om rechten te verkrijgen. Toch kan registratie zinvol zijn — vooral in rechtsgebieden zoals de VS of het VK. Registratie levert een publiek bewijs van eigendom op en geeft je toegang tot forfaitaire schadevergoedingen als iemand inbreuk maakt op je werk.

Voor start-ups is eigendom vaak het grotere probleem dan registratie. Tenzij je duidelijke schriftelijke afspraken hebt waarin het auteursrecht aan het bedrijf wordt overgedragen, blijft het juridisch gezien bij de maker. Dat kan een freelance ontwikkelaar, een grafisch ontwerper of zelfs een co-founder zijn. Bij due diligence of overnames kan dit tot grote problemen leiden. Investeerders en kopers willen zeker weten dat het bedrijf alle IE-rechten volledig in handen heeft.

Goede IE-hygiëne is daarom essentieel. Gebruik versiesystemen met tijdstempels voor je code (zoals Git), controleer of externe bibliotheken correct gelicentieerd zijn onder open-sourcevoorwaarden (zoals MIT, Apache of GPL), en plaats auteursrechtvermeldingen in de headers van je code of in de footer van je website. Zo bouw je een goed verdedigbare IE-basis en voorkom je onbedoelde inbreuken.

Geregistreerde modellen: bescherming voor de look & feel

Als de waarde van je product vooral zit in hoe het eruitziet — denk aan een productbehuizing, een grafische gebruikersinterface of verpakking — dan kunnen modelrechten een krachtige en betaalbare bescherming bieden. In de EU bieden Geregistreerde Gemeenschapsmodellen (RCD’s) bescherming tot wel 25 jaar, en ze zijn relatief snel en tegen lage kosten aan te vragen.

Let wel: het venster om in te dienen is beperkt. Je hebt 12 maanden vanaf de eerste publieke bekendmaking om je model te registreren. Deze zogenaamde “grace period” geeft je de ruimte om het ontwerp in de markt te testen zonder je beschermingsmogelijkheid te verliezen. De indieningskosten beginnen rond de €350, en je kunt vaak meerdere aanzichten of varianten in één registratie bundelen voor bredere dekking.

Voor softwaregedreven bedrijven zijn modelrechten zeker het overwegen waard. Ze kunnen zeer effectief zijn om je gebruikersinterface, schermindeling of app-iconen te beschermen — zeker als deze visuele elementen een cruciale rol spelen in de gebruikerservaring en merkherkenning.

Bedrijfsgeheimen (trade secrets): wanneer zwijgen goud is

Niet elke innovatie hoeft openbaar gemaakt te worden. Sommige waardevolle elementen — zoals eigen algoritmes, prijsformules of productieprocessen — kun je beter vertrouwelijk houden. Handels- of bedrijfsgeheimen beschermen dit soort informatie, maar alleen als je kunt aantonen dat je redelijke maatregelen hebt genomen om ze geheim te houden.

Dat betekent dat je gebruik maakt van juridische afspraken — zoals geheimhoudingsovereenkomsten (NDA’s) en vertrouwelijkheidsclausules in arbeidsovereenkomsten — én van operationele controles, zoals toegangsbeperkingen, wachtwoordbeveiliging en interne beleidsregels. Het vraagt ook om een bedrijfscultuur waarin vertrouwelijkheid wordt begrepen en gerespecteerd. Documenten moeten duidelijk gelabeld zijn (bijvoorbeeld “VERTROUWELIJK”) en medewerkers moeten regelmatig getraind worden.

Handelsgeheimen verlopen niet en vereisen geen registratie, maar ze zijn alleen zo sterk als je vermogen om ze af te dwingen. In de praktijk raden we vaak een hybride aanpak aan: patenteer wat je moet openbaar maken, en houd de rest geheim waar dat mogelijk is.

Domeinnamen en sociale media: verbind alles met elkaar

Je digitale identiteit — domeinnamen, social media-accounts en vermeldingen in app stores — is minstens zo belangrijk als je juridische rechten. Zodra je een merk aanvraagt, is het verstandig om tegelijkertijd je .com-domeinnaam en relevante landextensies (.nl, .de, enz.) vast te leggen, samen met consistente gebruikersnamen op de belangrijkste platforms. Dit zorgt voor merkconsistentie en verkleint het risico op phishing of imitatie.

Als iemand je naam te kwader trouw registreert, kun je die mogelijk terugvorderen via arbitrageprocedures zoals het Uniform Domain-Name Dispute-Resolution Policy (UDRP). Maar voorkomen is altijd goedkoper en eenvoudiger dan procederen.

Praktisch aan de slag met IE: een actieplan voor de eerste 30 dagen

Als oprichter hoef je geen juridisch expert te worden, maar een concreet actieplan is wel essentieel. Richt je in je eerste maand op de volgende stappen: voer samen met een IE-advocaat een audit uit van je IE-risico’s, registreer een merk voor je merknaam, dien indien van toepassing een prioriteitsaanvraag voor een octrooi in, zorg ervoor dat alle teamleden NDAs en overdrachtsdocumenten ondertekenen, leg de belangrijkste domeinnamen en social media-handles vast, en registreer optioneel een model voor je product of gebruikersinterface. Al deze acties kunnen binnen 30 dagen worden afgerond en vormen een sterke basis voor je toekomstige groei.

Budgetteren voor IE naarmate je groeit

Naarmate je bedrijf grotere financieringsrondes ophaalt, zou je IE-budget mee moeten opschalen. In de pre-seedfase volstaat doorgaans 1 à 2% van je kapitaal om een merkregistratie, een voorlopige octrooiaanvraag en kern-domeinnamen te dekken. In de seedfase is een toewijzing van 3 tot 5% meestal voldoende om de PCT-fase te betreden, auteursrechten te formaliseren en je IE actief te monitoren. Tegen de tijd dat je Series A bereikt, doe je er goed aan 5 tot 7% te investeren in nationale octrooifilings, oppositieprocedures tegen conflicterende merken en modelregistraties. Vanaf Series B spelen portfolio-uitbreiding, defensieve octrooien en freedom-to-operate studies vaak een rol.

Landen zoals België bieden royale fiscale stimulansen voor R&D, waaronder aftrekposten voor IE-uitgaven. Als je in aanmerking komt, kan dit je netto-uitgaven aanzienlijk verlagen.

Tot slot: maak van IE een strategische gewoonte

Het beste moment om over intellectuele eigendom na te denken is niet na de lancering, maar tijdens de ontwikkeling. Net zoals je sprint reviews en product-retrospectives organiseert, zou je ook regelmatige IE-check-ins moeten inplannen. Bekijk wat er gebouwd is, wat er gedeeld is, en wat bescherming verdient. Een eenvoudige IE-tracker of register — met daarin je aanvragen, verlengdata, licentieverplichtingen en overdrachtsdocumenten — voorkomt later onaangename verrassingen.

En vooral: laat onzekerheid of juridisch jargon je niet tegenhouden om stappen te zetten. Een kort overleg met een ervaren IE-advocaat kan al snel tot concrete acties leiden, fouten voorkomen en je helpen om met vertrouwen verder te bouwen.

Klaar om je voorsprong te beschermen?
Neem contact met ons op voor een vrijblijvend kennismakingsgesprek, afgestemd op jouw technologie, markt en groeifase. Bel ons op +32 (0)9 230 83 38, of stuur een mail naar info@brantsandpatents.com.